Hoe omgaan met chatbots bij competenties in het Nederlands?
Chatbots zijn tegenwoordig niet meer weg te denken uit ons onderwijs. Iedereen kent het en heeft het misschien al een keer gebruikt. Maar hoe moeten we hiermee omgaan bij de competenties in het Nederlands? In het vaktijdschrift FONS vond ik hier een artikel over dat ik in dit blogbericht wil bespreken.
In het artikel legt Kathleen Leemans, pedagogisch begeleider SO Competenties in het Nederlands bij het GO!, uit hoe je moet omgaan met chatbots bij competenties in het Nederlands. Zij schrijft over artificiële intelligentie in de klas en geeft ook enkele lezingen over dit onderwerp. Chatbots die vandaag hun intrede doen, zullen ons en onze leerlingen aanzetten om als schrijver bewuste keuzes te maken. Ze zijn niet meer weg te denken, maar we moeten wel nagaan hoe we chatbots doelgericht inzetten als mogelijke inspiratiebron en hulpmiddel naast veel andere.
Anno 2023 moeten leerlingen nog altijd zelf leren schrijven. Dat is nu eenmaal een vaardigheid die je als leerling moet blijven inoefenen. Als we het schrijfproces achterwege zouden laten, dan denken leerlingen binnenkort niet meer na over wat ze willen vertellen en hoe ze dit moeten neerschrijven. Leerlingen schrijven nu al moeilijker en met veel spellingsfouten. Schrijven is een proces van lezen en denken. Het blijft nog steeds noodzakelijk om veel te schrijven, want hierdoor onthouden ze meer en beter bepaalde zaken. Leerlingen gebruiken al meer en meer ChatGPT en schrijven hierdoor veel minder teksten zelf. Door chatbots worden keuzes gemakkelijker voor ons, maar dan nemen zij de bovenhand. Ze worden onder andere al actief gebruikt in de marketing en media. In de maatschappij zijn ze al helemaal niet meer weg te denken.
Wat met ons taalonderwijs?
Taaltechnologie en taalonderwijs zijn niet inwisselbaar. Leerlingen moeten eerst in staat zijn om zelfstandig goed en zinvol te kunnen schrijven voordat zij zinvol met chatbots kunnen omgaan. Je moet uiteraard weten hoe chatbots doelgericht ingezet kunnen worden in het onderwijs.
Tegenwoordig heeft het gemeenschapsonderwijs een handleiding klaarliggen over hoe leraren kunnen omgaan met ChatGPT. Deze handleiding toont onder meer hoe je de tool zinvol kunt inzetten in de lessen mediawijsheid en Nederlands.
Chatbots leerplangericht inzetten
Chatbots kunnen een effectieve manier zijn om studenten te ondersteunen in hun schrijfvaardigheid. Hoewel het de bedoeling is dat leerlingen zelf schrijven, kunnen chatbots wel doelgericht ingezet worden als een ondersteunend middel. ChatGPT is een van de vele ondersteunende middelen, maar ook de schrijfassistent, de lidwoordenapp, de woordenlijst,... zijn handige hulpmiddelen die je kan inzetten om teksten beter te maken. We hebben hier te allen tijde toegang toe.
ChatGPT onderscheidt zich van al de andere ondersteuningsmiddelen, omdat deze chatbot automatisch teksten kan genereren. Leerlingen moeten enkel goede instructies kunnen geven aan de chatbot, want dat is bepalend voor de uitkomst. Hoe concreter de opdracht, hoe beter de tekst.
Mens versus chatbot
Tegenwoordig worden er ook al wedstrijden georganiseerd tussen mens en chatbot. Denk bijvoorbeeld aan het experiment uit het programma Factcheckers. Zij onderzochten of AI altijd het menselijk brein verslaat. Thomas, Jan en Britt zoeken het uit en storten zich in een verrassende wedstrijd waarin hun denk- en schrijftalent en hun creatieve capaciteiten het opnemen tegen de computer.
Benieuwd naar het resultaat? Bekijk dan zeker de aflevering via VRT MAX - Factcheckers (seizoen 4 - aflevering 2)
In de klas kan je dit soort wedstrijden ook organiseren. Laat leerlingen bijvoorbeeld reclameboodschappen of teksten onderzoeken, hun eigen versie maken of schrijven en laat vervolgens ChatGPT een vergelijkbaar product ontwikkelen. Dit stimuleert niet alleen de creativiteit bij leerlingen, maar het is ook een leerrijk experiment om de capaciteiten van een chatbot te vergelijken met die van de mens. Wie genereert het beste resultaat: de chatbot of de leerling? Hoe verschilt de mens van de machine?
Ook bij klasdebatten kan een chatbot als hulpmiddel dienen, want het kan ingezet worden als debatpartner om argumenten voor of tegen een stelling te formuleren. Laat leerlingen bijvoorbeeld eerst in subgroepen argumenten bedenken en laat vervolgens de chatbot aanvullen.
Enkele aandachtspunten
Bij technologie zijn er altijd enkele aandachtspunten die je in het achterhoofd moet houden. Zo is bronvermelding een absolute ramp in het model. Een AI-systeem beantwoordt onze vragen op basis van bronnen die voor ons onbekend blijven. Dit is nadelig voor de gebruiker, omdat je niet kan verwijzen naar een bron. Daarnaast heeft de dataset informatie over gebeurtenissen, personen enzovoort tot 2021, wat betekent dat informatie over recentere gebeurtenissen ontbreekt. Is de informatie dan nog wel correct en mag je die informatie zomaar overnemen voor bijvoorbeeld een eindwerk? Je moet jezelf steeds kritisch blijven opstellen en goed de betrouwbaarheid van de gegenereerde informatie nagaan.
Binnenkort zullen we hoogstwaarschijnlijk wel bronnen krijgen, omdat artificiële intelligentie snel verbetert. In de nieuwste Internet Explorer-versie zit een chatbot die zelfs bronnen voorgesteld, maar je moet nog steeds kiezen welke informatie je wilt gebruiken.
De tekst die een chatbot genereert, is niet altijd perfect. Vaak ontbreekt er een duidelijke structuur en doelgerichtheid. Chatbots leveren vaak doorlopende teksten zonder duidelijke tekstindeling, waarin je nadien nog titels en tussentitels kan toevoegen. Het is belangrijk dat je tekst doelgericht blijft, iets wat met chatbots vaak niet het geval is. Ze bezitten oneindig veel informatie, waardoor een tekst zijn doelgerichtheid verliest. Vandaar is het beter om zelf teksten te schrijven, zodat je samenhang, verbanden, tekststructuur en logica kan aanbrengen in de tekst. Deze elementen zijn bepalend voor de doelgerichtheid van de tekst.
Wat samenvattingen betreft, doet de mens het nog altijd beter. Chatbots slagen er ook in om schriftelijke samenvattingen te maken, maar die voldoen niet altijd aan de criteria, namelijk tekstverbanden, tekststructuur en tekstopbouw. De vormcorrectheid kan ook nog in vraag gesteld worden. Dit heeft te maken met de overmatige kennis die de computer heeft over het onderwerp, waardoor niet alle gegeven informatie relevant is.
Toen AI nog in zijn kinderschoenen stond, was het moeilijk om AI-gebaseerde teksten te onderscheiden van eigen werk. Tegenwoordig bestaan er steeds meer moderne plagiaatsoftwares die in staat zijn om dat wel te traceren. Je kan ook vorig werk van de leerlingen gaan vergelijken als je twijfels over de authenticiteit. Een gesprek aangaan met de leerling is ook een optie.
In de klaspraktijk
Ondanks enkele valkuilen en aandachtspunten kunnen chatbots toch van pas komen in de klaspraktijk. Hieronder enkele beknopte lesvoorbeelden:
Bij het vertalen van Middelnederlandse of oudere teksten met ingewikkeld taalgebruik kunnen chatbots zeker van pas komen. Zij kunnen deze teksten omzetten of 'hertalen' naar verstaanbaar, helder Nederlands. Dit kan heel waardevol zijn voor anderstalige leerlingen.
Soms is het nodig om ingewikkelde teksten te herformuleren in functie van doel, doelgroep, kanaal en medium. Leerlingen moeten een tekst kunnen aanpassen voor een ander publiek. Met deze opdracht moeten ze nadenken hoe ze een tekst kunnen herformuleren naar eenvoudige zinnen, woordgroepen, woordkeuze die geschikt zijn voor de doelgroep. Zinnen uit chatbots kunnen overgenomen worden ter inspiratie. Uiteindelijk kan je het doelpubliek de twee versies laten vergelijken en laten beslissen wie de beste tekst schreef.
Chatbots kunnen dus vaak ingezet worden als inspiratiebron. Hoe kunnen leerlingen hun teksten verbeteren met ChatGPT, naast andere talige hulpmiddelen zoals synoniemenwoordenboek, de schrijfassistent, taaladvies...? Leerlingen kunnen een stuk tekst uit een bron laten herformuleren door ChatGPT. Zo heb je wel een bron.
Samengevat:
Het is zinvol om ChatGPT in de klas te gebruiken, maar met enige voorzichtigheid. Beoordeel de betrouwbaarheid samen met de leerlingen door goede vragen te stellen. Hoewel chatbots niet volledig betrouwbaar zijn, kunnen ze wel dienen als assistent voor herformuleringen, samenvattingen en brainstormen. Vergelijk eindresultaten en laat leerlingen kritisch nadenken over informatie uit de chatbot.
Blijf voortdurend kritisch nadenken over de gegenereerde informatie. Je moet steeds in het achterhoofd houden dat de dataset geen informatie heeft over recentere zaken.
Chatbots zijn extra hulpmiddelen en mogen de schrijfdidacktiek niet ondermijnen. Naar mijn mening moet de focus blijven liggen op het begeleid schrijven in plaats van enkel met schrijfbots te werken. De schrijfvaardigheid moet blijven ingeoefend worden in de klaspraktijk, met directe feedback. Laat leerlingen doelgericht en met behulp van allerlei hulpmiddelen teksten schrijven. Je kan leerlingen ook laten samenwerken zodat ze leren van elkaar. Een chatbot moet gezien worden als een extra hulpmiddel, dat onze schrijfdidactiek niet onder druk zet. Dat is de nieuwe trend. We moeten ermee leren omgaan. Leerkrachten moeten hun focus verleggen van het controleren van teksten naar het leren schrijven van teksten onder doelgerichte begeleiding. In plaats van productgericht te kijken, zullen we meer aandacht moeten hebben voor het proces. Dit biedt tegenstand tegen de vluchtige schrijfbots.
Ik vind dat chatbots zeker ter ondersteuning en inspiratie gebruikt mogen worden. Met een kritische blik en goede begeleiding kan het een waardevol en leerrijk hulpmiddel zijn.
We mogen ons niet laten tegenhouden om minder schrijfopdrachten te geven omwille van chatbots. Schrijven is denken, en dat laatste is enorm belangrijk om succesvol te kunnen deelnemen aan onze samenleving. Blijven schrijven is de boodschap!
Hoe zit het bij jou? Op welke manier zou jij omgaan met chatbots bij competenties in het Nederlands?
Deel jouw mening in de reacties hieronder!
Bronnen:
Hoe omgaan met chatbots bij competenties in het Nederlands. (2023, mei). Fons! Geraadpleegd op 3 oktober 2023, van https://frisonderwijsnederlands.files.wordpress.com/2023/06/fons_8_2_leemans.pdf
Comments